Çocuklarınızdan sergilemelerini beklediğiniz her davranış için onlara olumlu model olmalısı

Her anne babanın dileği çocuklarının kendi ayakları üzerinde durabilen, sorumluluk bilinci yüksek bireyler olmasıdır. Her ebeveyn çocuğunun yanında olamadığında kendi başına idare edebileceğine dair güven duygusunu ve çocuğunun kendi sorumluluklarını yerine getirdiğinde hissedeceği gururu yaşamak ister. Çocukların hayata uyumu için oldukça önemli bir kazanım olan sorumluluk, doğuştan gelen veya kendiliğinden gelişen bir duygu değildir, öğretilen ve kazandırılan bir beceridir. Sorumluluk duygusunun gelişmesi bebeklik çağından başlayarak atılan adımlarla mümkündür.

Sorumlu davranmak çoğu zaman çocuğa ait bir yapılacaklar listesini tamamlamak gibi görünse de aslında bundan çok daha fazlasıdır. Sorumluluk, çocuğun davranışlarının kendisi ve çevresi üzerinde olan etkisi ve bu konudaki farkındalığı ile ilgilidir. Davranışlarının olumlu veya olumsuz etkileri üzerinde farkındalık kazanan çocuk daha fazla sorumluluk alma eğilimine girecektir. Bu sayede de ailesine olan bağımlılığı azalan çocuk kendisini daha özerk hisseder ve kendine olan güveni artar. Ayrıca çocuklarda sorumluluk becerisini desteklemek ve bunun için fırsatlar yaratmak çocuğun yaşı ilerledikçe doğal olarak gelişen becerilerini kullanabilmesi için de gereklidir. El kasları gelişen bir çocuk kendi yemeğini kendi yeme fırsatı bulamazsa gelişen becerilerini hayata geçirme fırsatı bulamaz ve kendi beslenmesinin sorumluluğunu alamaz. Ev ortamında yaşlarına uygun sorumluluk alabilecekleri davranışları desteklenmeyen çocuklar okul ortamında da sıklıkla ödevlerini unutan, organize olmakta zorlanan çocuklar olarak karşımıza çıkar ve sürekli kendilerini başkalarının desteğine muhtaç hissederler. Bu bağlamda çocuğun özgüven duygusunun desteklenmesi ve kendi kendine yeten bir birey olabilmesi için sorumluluk duygusunun kazandırılması çok önemlidir.

Sorumluluk Duygusunu Geliştirmede Ebeveynlerin Rolü

Sorumluluk becerisinin erken yaşlarda kazandırılmasında anne ve babaların rolü elbette ki çok büyüktür. Sorumluluk duygusunun, anne babalar tarafından nasıl ve ne zaman desteklenmesi gerektiği büyük oranda çocuğun gelişim dönemleriyle alakalıdır. Fiziksel, bilişsel ve sosyal alanlarda yaşları ilerledikçe belirli bir hazır olma düzeyine ulaşan çocuklar bu alanlarda gerekli sorumlulukları almaya başlarlar. Ebeveynlerin, çocuğun gelişimine paralel olarak yapabileceği çoğu davranışı çocuğun kendi başına yapması için destek olması gerekmektedir. Başlangıçta bu davranışları desteklemek zordur. Hele ki ilk denemeler çoğu zaman yorucu ve stresli olabilir ama bu beceriler ancak denendikçe geliştirilebilir. Bu noktada ebeveynlerin sabırlı olması önemlidir, her ne kadar bir şeyleri çocukların yerine yapmak daha kolay ve zaman kazandırıcı olsa da uzun vadede etkileri hem ebeveynler hem de çocuklar için olumsuz olabilir. Bu bağlamda anne babaların sorumluluk duygusunu geliştirmekteki rolü, kendi kendine yetebilen ve özgüvenli çocuklar yetiştirmek açısından oldukça önemlidir.

Aceleye getirmeyin:
Büyümek ve gelişmek uzun ve meşakkatli bir yoldur. Çocuklar yürümeyi nasıl önce ayakta durmayı başarıp sonra küçük adımlar atıp düşerek öğreniyorsa sorumluluk bilinci de küçük adımlar atarak gelişir. Bu adımları atarken çocukların başlarda anne babalarına duydukları ihtiyaç daha fazla olacaktır. Bu süreçte ebeveynlerin sabırlı olması ve başlangıçta mükemmel sonuçlar beklememesi önemlidir.

Yaşına uygun davranışlar bekleyin:
Çocuğunuzun her yaşta yerine getirebileceği sorumluluklar vardır. Dolayısıyla yaşına uygun sorumluluklar beklediğinizde işiniz kolaylaşacaktır. Çocuğun yaşına uygun olmayan zorlayıcı konularda sorumlu davranmasını beklemek çocuğunuzda hayal kırıklığı yaratabilir ve özgüvenini olumsuz etkileyebilir. Yaşına uygun sorumluluklar verirken dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta da küçük yaşlarda beklediğiniz davranışı paylaşırken vereceğiniz yönergelerin anlaşılır ve kısa olması gerektiğidir. Küçük yaşlarda bir çocuğa Odanı topla! dediğinizde bu onun için anlaşılır olmayacaktır. Bunun yerine oyuncaklarını oyuncak sepetine koy , yatağını düzelt veya kirli kıyafetlerini sepete at gibi yönergeleri tercih etmelisiniz. Ayrıca bazı karmaşık olabilecek davranışları küçük yaşlarda birlikte yaparak veya göstererek öğretmeye çalışmanız daha etkili olacaktır.

Kolay olandan başlayın:
İlk başlarda sorumluluk bekleyeceğiniz davranışlar çocuğun yapmaktan keyif aldığı alanlarla ilgili olmalıdır. Sorumluluğu yerine getirmek için motivasyon çok önemli bir kaynaktır. Bu yüzden ilk denemelerinizi çocuğun ilgi duyduğu alanlara odaklayabilirsiniz.

Olumlu geri bildirimi unutmayın:
Çocuğunuz sorumlu davrandığı zamanlarda pozitif geri bildirim vererek davranışını takdir ettiğinizi ona gösterin. Başaramadığı zamanlarda bile çabasını takdir etmek çocuğunuzu daha istekli kılacaktır. Geri bildirimlerinizde de net olmaya önem verin. Örneğin klasik bir aferin yerine, kıyafetlerini ne güzel katlamışsın demek daha etkili olacaktır.

Model olun:
Çocuklar gözlemleyerek her yaptığınızı kopyalama eğiliminde olurlar. Bu nedenle çocuklarınızdan sergilemelerini beklediğiniz her davranış için onlara olumlu modeller olarak yol gösterme noktasında sorumluluk sahibi olmanız çok önemlidir.

Tercih Hakkı Tanıyın:
Anne babalar tarafından belirlenip, sınırlandırılacak alternatifler arasından seçim yapabildiklerinde çocuklar aldıkları kararı benimseyip daha sorumlu davranabilirler. Bu nedenle sorumluluk almasını istediğiniz konuları alternatifler halinde sunabilirsiniz. Çocuğunuz hangi konularda sorumluluk alacağını seçme şansı olduğunda ve kendi seçimini yapabildiğinde sorumluluk alması kolaylaşmış olacaktır. Ayrıca kendi yaşantısında söz hakkı olacağı için kendine olan güveni artacak ve daha çok sorumluluk almayı deneyecektir.

Sorumluluk Duygusunu Sosyal Sorumluluk Düzeyine Taşıyın:
İlk öğrenilen sorumluluk tek başına giyinmek, yemeğini kendi yemek gibi bireysel sorumluluklardır. Sonrasında ise ev işlerine yardım etmesi istenerek aileye karşı olan sorumluluklar geliştirilir. Daha sonra ise aile içinde öğrenilen bu beceriler arkadaşlık ilişkilerine ve okul yaşantısına doğru genişler. Son olarak ise sorumluluk duygusunu daha toplumsal düzeyde yaşatmak adına ağaç dikmek, ihtiyacı olanlara yardım etmek gibi davranışlar desteklenmelidir.

Sorumluluk duygusu yüksek bir çocuk yetiştirmek ebeveynler için zorlu bir süreç olsa da çocuğu hayata hazırlamak için yapılabilecek en büyük katkıların başında gelir. Çocuklar sorumluluk bilinciyle davranmayı öğrendiklerinde büyüdükçe kaçınılmaz bir şekilde karşılarına çıkabilecek birçok engeli daha kolay bir şekilde aşabilirler.