Sorumluluk bireyin kendi davranışlarını veya kendi yetki alanına giren herhangi bir olayın sonuçlarını üstlenmesi, sorum, mesuliyettir.

Kişinin öncelikle kendi hayatına karşı, sonra da yaşadığı çevreye karşı üstlenmek zorunda olduğu sorumlulukları vardır. Sorumluluk duygusu gelişmiş bir insan yaptıklarının sonucunu, ona verilen görevlerin önemini bilir ve çevresince takdir edilir. Kısaca başkalarının haklarına saygı duyan, kendi davranışlarının sonucunu kabullenen insan sorumluluk bilinci gelişmiş bir bireydir. Sorumluluk duygusu doğuştan gelmez; ancak doğumdan başlayıp tüm hayat boyunca süren, öğrenilmesi ve kazanılması zorunlu kabul edilecek bir duygu durumudur. İnsana sorumluluk duygusu çocuk yaşlarda kazandırılır, bu süreç ergenlik çağı ve yetişkinlik dönemlerinde de devam eder. Sorumluluk öğretilmesi gereken ve bunu uygularken de içerisinde yaşam boyu taşınabilecek bir karakter inşa edecek çok önemli adımlar taşıyan bir bilinçtir. İçerisinde barınan bu öneme bağlı olarak çocuklarda sorumluluk bilinci kazanımı ve kazandırılma yolunda yapılması gerekenler önemi yadsınamayacak basamaklar barındırmaktadır. Sahip olduğunuz iş yoğunluğu, toplumun üzerinize yüklemiş olduğu roller ya da yaşam yoğunluğunda bireysel karşılaştığınız türlü zorluklar çocuğunuzla çıkacağınız sorumluluk bilinci kazanımı yolunda sizin için hem zorlayıcı hem de farkındalık yaratacak bu basamakların birer taşıdır.

Bu bağlamda çocuklarınıza sorumluluk yüklemede, bu bilinci aşılama yolunda dikkat etmeniz gereken ilk ilke yaşına uygun ve sonucunu kaldırabileceği düzeyde olmasıdır. Çocuklarımızdan çok fazla şey beklenmesi de doğru değildir. Kapasitelerini aşan istekler, gençleri pasif olmaya iter. Yenilgi ve yetersizlik hisleriyle boğuşan gençler de sorumluluk almaya cesaret edemeyebilirler. Kurallar ve sınırlar çocukların yaşlarına, olgunluklarına, kişilik özelliklerine ve koşullara göre belirlenmelidir. Bütün çocuklar aynı değildir.

Başkalarının haklarına saygı göstermek, yardım gerektiren işlerde kendi isteği ile yardım önerisinde bulunmak, eve giriş - çıkış saatlerine dikkat etmek, ebeveynini bilgilendirmek, 15 yaşına kadar evde kısa süreli tek başına kalmak, 15 yaş sonrası daha uzun saatler tek başına kalmak.

Çocuklarımızın yaşlarına uygun sorumluluk örnekleri çoğaltılabilir. Sizler için anlamlı olacağını düşündüğümüz temel konulardan kısa örneklemeler yapmaya çalıştık. Ergenlik döneminde çocuğunuza neler için izin vereceğinizi belirlemeniz gerekir. Eve kaçta gelinecek, kaç yaşından itibaren akşam dışarıya çıkmasına izin verilecek, ödevlerini yapması nasıl sağlanacak, bilgisayar ve televizyon saat kaçta kapatılacak? Benzer konularda kurallarınızın olması özellikle bu dönemde çok önemlidir.

Anne ya da babasının kendisine güvenmesi, yardıma ihtiyaç duyulan noktada kendisinin seçilen olması çocuğunuzun sorumluluk duygusunu tamamen içten gelerek yüklenmesi için en ihtiyaç duyduğu hislerdir. Tüm bu bilgiler ışığında, çocuklarınıza sorumluluk vermek ve bu bilinci sağlıklı inşa edebilmek için araştırmalarla desteklenmiş bazı adımları yazımızın ilerleyen kısmında inceleyebilirsiniz.

Özellikle evde beraber çocuklarınızla yapacağınız iş bölümleri, aile olarak planladığınız etkili paylaşım saatleri çocuğunuzda aitlik, ihtiyaç duyulan olma ve sağlıklı bir birey olmasını sağlayacakolumlu benlik algısını geliştireceği gibi sorumluluk bilincini de yaşayarak edinme şansı verecektir. Her şeyden önce günün belirli saatlerinde Aile Toplantıları düzenleyebilirsiniz.

Çocuğunuzla yapacağınız sohbetlerde, alması gereken görevlerin yada bir birey olarak kendisi için var olan gerçeklerin gerçekleşmediğinde karşısına çıkacak zorlukları, hayatın akışının ne düzeyde değişeceğini onunla konuşabilirsiniz. Çocuğun önüne çıkan her engeli onun yerine siz kaldırırsanız onun zorluklarla mücadele etme becerisini geliştirmesine fırsat vermemiş olursunuz.

Yapılması gereken onlara toplum içinde nasıl ayakta kalabileceklerini öğretmektir. Beraber günlük ev işleri listeleri hazırlayabilirsiniz. Tüm aile bireyi gibi çocuğunuza da seçme hakkı tanımanız ve günlük, haftalık, aylık olarak herkes gibi sorumluluklarını kanıksamasına fırsat verecektir.

Aksayan rutinlerde, yerine getirilmeyen işlerde tekrardan bir araya gelerek bağırma ve kınama gibi rencide eden otorite yaklaşımından mutlaka kaçınınız ve davranışın sonucu üzerinde nedenleri hakkında konuşmaya çalışmanız faydalı olacaktır. Örneğin; annen ya da baban olarak ben sana verdiğim sözü yerine getirmeseydim nasıl hissederdin, ne düşünürdün?

Aile olarak ortak bir karar verdik, peki sence bu düzene nasıl uyum sağlayabilirsin? gibi dinlemeye çalışan, koşulsuz kabul içeren cümlelerle sorumluluğunu aksattığı zaman azarlanmak veya rencide edilmek yerine davranışın sonucunda olabileceklerle yüzleşebilme şansı oluşacaktır. Ona ne yapacağını söylemek yerine ne yapmayı düşündüğünü sorabilirsiniz. Sürekli ders çalışmasını hatırlatmak, ödevlerini yapması için uyarmak çocuğunuzun sorumluluk alabilme yolunda baskı hissettiren engellerdendir.

Yemeğini ye, ödevlerini bitir, ek çalışmalarını yaparsın gibi devamlı beklenti, sıralı iş isteği içeren yönerge sorumluluk bilinci yerine daha çok siz istediğiniz için yapıyor olma duygusunu besleyecektir. Bu da başkaları tarafından beğenilme isteğini güçlendirirken onu, bir işi birileri için önemli olmak adına yapmaya hazır hale getirmeye başlar.

Bugünkü programını şekillendirebildin mi, anlatmak ister misin? tarzında konuşmaya davet eden bir yaklaşımla kendi sorumluluklarını oluşturması için de çocuğunuza el uzatmış olursunuz.

Diğer önemli bir sorumluluk alanı da ergenin parasını idareli değerlendirebilmesidir. Ergene belli bir harçlık vermek ve onu kullanmasını istemek para idaresini öğrenmeleri açısından önemli bir adımdır. Harçlığın miktarının, sizin bütçeniz ve çocuğun yaşına, gereksinimlerine göre ayarlanması bu adımı destekler. Böylece, onun biriktirme ve bütçe yapma yeteneğini geliştirir. Sizin de ne kadar harcadığı ve harcama yaptığı yerler konusunda bilgilenmenizi sağlar. Harçlığın miktarını ayarlarken gençle konuşarak ve kendi yapacağı rutin harcamaları saptayıp miktarlarını hesapladıktan sonra karar verilebilir. 14 - 15 yaşına kadar haftalık, daha sonra ise aylık olarak harçlık vermek uygun olarak değerlendirilir.

Ona sorumsuz olduğunu düşündüğünüzü yansıtan cümlelerle yaklaşmak yerine çocuğunuz, sizin onu ne şekilde gördüğünüzden, ona ne kadar inandığınızdan ve ne derece desteklediğinizden beslenerek bilinçlenir. Sorumsuz olduğunu – öyle olmasa dahi - kanıksamış bir çocuk bunu davranış haline getirecek ve artık kendisini bu doğrultuda şekillendirecektir. Örneğin; okulda defterini kitabını sıklıkla unutuyorsa, serviste herhangi bir eşyasını bırakıyorsa bu ne sorumsuzluk kalıbını kullanmak yerine unuttuğun eşyalar senin için kıymetliyse unutmamak için nasıl bir strateji oluşturabilirsin? öğreticiliğine odaklanmaya çalışabilirsiniz.

Ebeveynin model olması ise çocuğun sorumluluk kazanması açısından önemli konulardan bir tanesidir. Teknolojiden uzaklaşabilmesi, günlük rutinlerini yerine getirmesi gerektiğifarkındalığı, öz bakımı ve ders sorumlulukları sizi gözlemlediği ölçüde şekillenecektir. Birlikte düzenleyeceğiniz çalışma saatleri, kitap okumadan telefon kullanımına kadar değişen süreler, anne - babasının kendi sorumluluklarına ne derece önem verdiğini gören çocuğunuz için kendi bilincini de kuvvetlendiren etkenler olacaktır.

Sorumluluk bilincini; destekleyen, öğretici açıklamalarla ve koşulsuz kabul çevresinde edinen çocuklar yetişkinlik dönemlerinde daha iyi insan ilişkilerine sahip olurken okul ve iş hayatlarında dabaşarıyla karşılaşacaklardır. Bu yolculukta unutmamanız gereken tek şey çocuğunuzun sorumluluk bilincini bilerek doğmadığı gibi, öğrenmesinin de zamanla ve doğru yönlendirmelerle gerçekleşeceğidir Unutmayalım ki sorumluluğu verip yapılmadığında öfkeyle söylenerek onun yerine sizin o işi yapmanız ergene bir şey öğretmez. Aksine o ana kadar edindiği tüm kazanımları riskeedebilir. Görevini yerine getirmediğinde, ona davranışının sonuçlarına katlanma duygusunu kazandırabilir. Tüm bu sorumluluk alanları gençlerin hayatları boyunca kullanacakları ve aile içinde temellenen kazanımlardır. Zorlayıcı ya da yoksun bırakıcı yaklaşımlara başvurmayıp seçimlerinin sonuçlarını önceden bildirdiğiniz ve tutarlı davrandığınız sürece en değerli varlığımız olan çocuğunuzun sağlam bir sorumluluk bilinci edindiğini keyifle izleyebilirsiniz.

Hepimizin ortak isteği, çocuklarımızı kendi hayatını idame ettirebilen, özgüveni yüksek insanlar olarak görebilmektir. Bunun için sorumluluk bilinci yüksek bireyler yetiştirebilmek önemlidir.