Gelişim aşamaları nedir? 5 yaşındaki çocuk nasıl resim yapar?

Belli yaşlarda belli özellikler göstererek yetişkinin özelliklerine erişen çocuk, sanatsal gelişimini takvim yaşına göre tamamlar. Sanat eğitiminde, sınıfa görelik ilkesi değil, çocuğa görelik ilkesi esas alınır.  Bu ilkeye göre, çocuk kendini en iyi şekilde ifade etmeli, kısıtlanmamalıdır. Çünkü gelişim bir bütündür. Bedensel, duygusal, sosyal ve düşünsel gelişimleriyle de sıkı sıkıya bağlantılıdır.  Her çocuk kendi gelişim döneminin esaslarını yerine getirdiğinde, bir sonraki döneme başarıyla geçer.

Çocukların gelişim özellikleri dikkate alındığında, onların sanatsal gelişim evreleri, bulundukları yaşlardaki durumlarına göre basamaklara ayrılır.

1. Karalama Basamağı
2. Benzetme – İsteme Basamağı
3. İlk Sembol – Anlatım Basamağı
4. Şematik Anlatım Basamağı
5. Somut İşlem Basamağı
6. Nesnel Gerçekçi Anlatım Basamağı
7. Görsel Gerçeklik Basamağı
8. İlköğretim İkinci Kademe Gerçeklik Basamağı
9. Lise Artistik Dönem

Karalama Basamağı

Anne karnındaki gelişimini tamamlayan çocuk, doğduktan sonra dış dünya ile iletişim kurmaya başlar. Dış dünyayı sezgileriyle tanımaya çalışan çocuk, bedensel olarak da belli bir gelişim göstermeye devam eder.

• 1.5 yaşlarından itibaren ilk karalama denilen terimle çizimlere başlar. Bu çizimler, ilk olarak dik karalamalar şeklindedir. Çünkü çocuk, hareketlerini kontrol altında tutamaz. El ve kol hareketleri düzensizdir. Bu düzensizlik içinde, eline verilen kalem ve önüne koyulan kağıt üzerinde anlamsız ve düzensiz çizgiler meydana gelir. Somutlaşan bu kontrol dışı hareketler, çocuğun aslında ilk eserleridir.
• 2.5 yaşa kadar yatay karalamaları keşfetmeye başlar.
• En son çember şeklinde karalamalar yağmaya başlar.
• Tüm bu karalamalar çocuğun bilinçsizce yapmış olduğu, tamamen kontrolsüz vücut hareketlerinin örneğidir.
• Bu karalama dönemleri yaşanmalıdır ki diğer karalama dönemlerine çabuk geçebilsin yoksa bir sonraki döneme geç ulaşır.

Benzetme - İsteme Basamağı

• 2.5 yaşından sonra ortaya çıkan dönemdir.
• Çocuğun, yaptığı resme ilk ad taktığı dönemdir.
• Bir şeye benzeme isteği söz konusudur.
• Yetişkin gözüyle bakıldığında, anlaşılmayan resimlerdir.

İlk Sembol - Anlatım Basamağı

• 3-4 yaşları arasındaki dönemdir.
• Bu dönemde yetişkin, çocuğun yaptığı resimleri anlamaya, şekilleri bir şeylere benzetmeye başlar.
• İlk figürler çöp adam denilen şekillerdedir. Oran – orantı, mekan anlayışı resimlerde görülmez.
• Çemberden oluşan bir portreyle oluşan figürler resimlerinde yer alır.
• Nesnelerin genelinde de yine çember şekli görülür. Örneğin; portre, güneş, çiçek vs.
• Tek figürlü resimlerin yaygın olarak yapıldığı görülürken, renk anlayışında da bilinç aranmaz.
• Renkleri üst üste kullanarak ortaya çıkan çamurumsu görüntü, aslında çocuğun meydana getirdiği sembollerdir.

Şematik Anlatım Basamağı

• 4 – 6 yaşları arasındaki dönemdir.
• En önemli dönemlerden biridir.
• Bu dönemde yüzey anlayışı gelişir. Örneğin koltuk tek çizgiyle değil iki çizgiyle ifade edilir.
• Doğruya yakın bir oran anlayışı görülmeye başlansa da nesneler arası oran aranmaz.
• Mekan anlayışının ilk belirtileri görülmeye başlanmıştır, artık mekanın toprak çizgisiyle ifade edildiği görülür.
• Renk anlayışının da gelişmeye başladığı dönemdir. Artık renkler, biçimden daha önemlidir. Çocuk renkleri tanımaya başlamıştır. Yalnız resimde kullandığı renkler, kendi bakış açısına göre şekillenir. Diledikleri renkleri seçer ve kullanırlar. Örneğin, kırmızı bir gökyüzü, mavi bir güneş çizebilir.
• Bu dönemde halen daha, kompozisyonlarda hareketlilik gözlenmez. Tek figür anlayışı devam etmektedir.
• Figürler, nesneler hep önden görünüşüne göre resmedilir.

Somut İşlem Basamağı

• 6 – 7 yaşları arasındaki dönemdir.
• Bu dönemde artık, figürler tekil değil, çoğul olmaya başlar.
• Bu dönemde halen daha, kompozisyonlarda hareketlilik gözlenmez.
• Figürler önden bakış açısıyla çizilmeye devam etmektedir.
• Bu dönemde yüzey ve mekan anlayışının geliştiği gözlemlenir.

Nesnel Gerçekçi Anlatım Basamağı

• 7-9 yaşları arasındaki dönemdir.
• Bu dönemde artık resimlerde hareket gözlemlenmeye başlar. Ancak bu hareketliliğin çok tutuk ve birbirinin tekrarı şeklinde olduğu görülür.
• Bu dönemde çocuk halen daha resimlerini kendi hayal dünyasına göre çizmeye devam eder.
• Renk anlayışının gelişmeye başladığı gözlemlenir. Resimlerde nesnelerin bilindik renklerini kullanmaya başlar.

Görsel Gerçeklik Basamağı

• 9-11 yaşları arasındaki dönemdir.
• 9 yaşından sonra zihinsel gelişimi nedeniyle gördüklerini çizmeye başladıkları dönemdir. Artık bildiklerini değil, gördüklerini resmederler.
• Gördüklerini çizimlerine yansıtma çabası içine giren çocuk, bu dönemde bunalıma girebilir. Bu nedenle de kritik dönemdir.
• Yeteneğinin olmadığını düşünerek resmi bırakabilir, bocalayabilir.
• Bu dönemde çocuğun yardıma ihtiyacı vardır. Bu noktada görselliğe ağırlık vererek resim yaptırılmamalıdır. Hayalden bir anda kopartılmadan, yavaş yavaş görselliğe güdülenmeli ve desteklenmelidir.
• Bu dönemde, çocuk renkli anlatımlarda çok coşkulu renkler kullanamadığı gibi kompozisyon oluşturmada da sıkıntılar yaşayabilir. Bu noktada aile ve okul ortamında çocuğa motivasyon sağlanmalıdır.

İkinci Kademe Gerçeklik Basamağı

• 11-14 yaşları arasındaki dönemdir.
• Bedensel ve zihinsel gelişimin olduğu bu dönemin etkileri resimlere de yansır.
• Cinsiyetine göre resim çizme hevesindedirler.
• Bu dönemde artık perspektif anlayışının başladığı gözlemlenir.
• Mekan, oran-orantı anlayışında da gelişmeler gözle görülür hale gelir.

Artistik Dönem

• 15 yaş dönemidir.
• Bu dönemde artık gerçeği olduğu gibi taklit edebilir. Nesne ve figürleri hem kendi içinde hem de mekan ile olan ilişkisinde gerçeğe uygun biçimde kullandığı gözlemlenir.
• Bilinçli şekilde oran ve orantı kurabilir, değişik düzenlemeler ve farklı bakış açılarıyla resimlerinde yaratıcılıklarını kullanabilirler.
• Duygu ve düşüncelerin anlatmak için farklı teknik ve yöntemlerden yararlanabilirler. Üsluplaşma anlayışının ortaya çıktığı görülür.
• Bu dönemde öğrenciye yardımcı olmak gerekmektedir.
• Kontrol altında reprodüksiyon çalışmaları yaptırılmalıdır.

Hazırlayan: GS. Uzm. Ö. YURTSEVER