Teknolojinin birçok faydasını gördüğümüz gibi, çocukların yaşları itibariyle teknoloji kullanımı birçok riski de beraberinde getirmektedir. Çocukların sosyal, duygusal, zihinsel ve fiziksel gelişimlerini pek çok açıdan etkileyebilecek olan bu konuda ebeveynlerin birer rehber olabilmeleri şarttır.

Bu nedenle dijital ebeveyn; temel düzeyde dijital araçların kullanımına hâkim, dijital ortamdaki olanakların ve risklerin farkında olan, çocuğunu bu risklere karşı koruyabilen, dijital araçların doğru kullanımı hakkında çocuğuna örnek olan, sanal ortamda kişisel haklara saygılı davranılması gerektiğini çocuğuna aşılayan, teknolojik gelişimlere açık anne ve babadır.

Bilgisayar ve İnternet Teknolojisinin Çocuklara Sunduğu Fırsatlar

Çocuklarda sağlıklı teknoloji kullanımını geliştirmek için, dijital dünyada çocukların faydalı içeriklerle buluşturulması sağlanabilir. Çocuklar doğru ve güvenilir kaynaklara yöneltildiği takdirde, kişisel gelişimlerine katkı sağlayacak pek çok bilgi edinebilirler. Yurt içi ve yurt dışındaki gelişmelerden haberdar olabilir, güncel bilimsel bilgilere görsel olarak erişebilir, yabancı dil gelişimini destekleyen sitelerden-programlardan yararlanabilir ayrıca akademik gelişmelerine katkı sağlayabilirler. Bu süreçler; üç boyutlu çizim yapabilme, web sayfası oluşturma, animasyon yapabilme vb. yaratıcılıklarını güçlendirecek fırsatlar barındırır. Normal koşullarda ulaşılması çok zor olan birçok insanla, e-posta ya da sesli görsel vb. diğer iletişim araçlarıyla bir araya gelinebilir. Örneğin, çocuğunuz çok sevdiği bir yazar, sanatçı ya da sporcuya ulaşıp ona sorular sorabilme imkânı bulabilir.

Bilgisayar ve İnternet Teknolojisinin Barındırdığı Olası Riskler

Tıpkı normal hayatta, dışarda anne-babasıyla birlikte olmadığı zamanlarda çocukların nerede, kiminle, ne yaptığı bilinmesi gerektiği gibi; sayısız çeşitlilikte içeriğe maruz kalmaya olanak tanıyan dijital aletlerin başında ya da internette çocukları kontrolsüz bir şekilde başıboş bırakmamak gerekmektedir. Aksi takdirde çocuklar çok sayıda riske açık hale getirmektedir.

• Bu risklerin en başında çocukların hazır olmadıkları içeriklere maruz kalmaları gelir. Yapılan araştırmalar, herhangi bir filtreleme programı olmadığı zaman çocukların popüler Youtube içeriklerini izlerken yetişkin içeriklerine erişimlerinin üç tık kadar yakında olduğunu göstermektedir.
• Yine yapılan araştırmalarda internette başka bir şey ararken aşırı şiddet ve korku içerikli bir siteye rastlama oranı %22, düşmanca ve nefret söylemleriyle dolu bir siteye rastlama oranı ise %9 olarak bulunmuştur.
• Çocukların erken yaşta şiddet içerikli oyunlar oynaması ya da bu tarz içeriklere çeşitli yollarla maruz kalması, yetişkinlik döneminde şiddete eğilimli bireyler haline gelme olasılığını artırmaktadır.
• Çocuklar haber vermeden ya da bilinçsizce ebeveynlerinin kredi kartıyla oyunlarda alışveriş yapabilirler.
• Eğlence amaçlı indirilen bir oyun programından virüs vb. zararlı yazılımlar bulaşabilir.
• Siber-zorbalığa maruz kalabilirler ya da siber - zorbalık yapabilirler.
• Anne babaların çocukların küçük yaştan itibaren video veya fotoğraflarını internet ortamında paylaşmaları çocukların kontrolü dışında dijital geçmişlerinin oluşmasına neden olabilmektedir. Çocuklar büyüdüğünde hoşnut olmadıkları bu içerikleri tamamen silmek istediklerinde de bu durum mümkün olmayabilmektedir.
• 13 yaşından küçük çocuklar oyunlarda yaşadıkları olumsuzluklara karşı (hesabının çalınması, puanlarının kaybı vb.) daha aşırı tepkiler gösterebilmektedirler.
• Sosyal medya hesapları yasal olarak 13 yaşından küçük çocuklar için açılamamasına rağmen, bazen bu tür hesaplar bir çocuğun kendisinden büyük ağabeyi, ablası ya da arkadaşları tarafından açılabiliyor. Bu da sosyal medyada bir tehditle karşılaştıklarında çocukların bu durumu anlamlandıramamalarına ve riske açık hâle gelmelerine neden olabilmektedir.

Ne Zaman Problemli Kullanımdan Bahsedebiliriz?

Çocuklar teknolojiyi sağlıklı kullandıklarında doğru bilgiye kolay ulaşım sağlayabilme, akademik başarılarını arttırma gibi avantajlara sahip olabilirler. Ancak dijital araçlar denetimsiz, sınırsız ve amaçsız kullanıldığında ve uzun süreli uygunsuz içeriğe maruz kalınarak kullanıldığında teknolojinin problemli kullanımı oluşmuş olur ve kullanım zararlı hâle gelir.

Fiziksel Gelişime Etkisi

Fiziksel gelişimin üç önemli ayağı vardır; uyku, beslenme ve hareket.

Uyku: Çocukların teknoloji kullanımından dolayı yatma saatlerinin düzensiz olması, yetersiz uyuması, melatonin hormonunun salgılanacağı saatlerde ekran başında olması bedensel sağlığını olumsuz etkilediği gibi, öfke kontrolünde problemler yaşamasına, dürtü kontrol bozukluğunun oluşmasına ve yeni bilgiler öğrenmede zorlanmalarına neden olmaktadır.

Beslenme: Teknolojik aletler başında özensiz beslenme eğilimi artabilmektedir. Besin değeri düşük abur cubur tarzı yiyecekler aşırı kilo problemlerine neden olmaktadır.

Hareket: Hem fiziksel hem de psikolojik sağlığın gelişimi için harekete ve spora ihtiyaç vardır. Dijital aletlerin başında uzun süre geçiren çocukların kas kemik gelişimi yetersiz kalabilmekte, duruş bozuklukları oluşabilmekte, boy uzaması normale göre az olabilmektedir.

Psikolojik Gelişime Etkisi

Çocuklar ve gençlerin sanal âlemde, sosyal hayattan kopuk bir biçimde uzun süre teknolojiyi bilinçsiz kullanmaları, tamamlanması gereken psikolojik gelişim basamaklarının yarım kalmasına neden olabilmektedir. Bu olumsuz süreçler sonucunda sosyal fobi ve öz güven problemleri vb. bazı psikolojik rahatsızlıkların ortaya çıkabildiği gözlemlenmektedir.

Sosyal Gelişime Etkisi

Sağlıklı bir kişilik gelişimi için kişinin sosyal çevresinde ait olma ihtiyacını karşılayabilmesi, kendini anlatabilme ve karşı tarafı anlayabilme becerilerinin gelişmesi, yakın çevresiyle düzenli ve derinlikli bir ilişki, uzak çevresiyle de mesafeli ve seviyeli bir ilişki kurabilmesi gerekir. Çocuklar yakın çevresinden bu derinlikli ilişkiyi göremediklerinde internet ortamındaki yeni tanıştığı kişilerle bu ihtiyaçlarını karşılama eğiliminde olabilmektedirler.

Zihinsel Gelişime Etkisi

Sağlıklı bir zihinsel gelişimin gerçekleşmesi için çocukların bilgiyi sevmesi, öğrenmeyi arzulaması, doğru bilgiyi filtreleyebilmesi gerekmektedir. Teknoloji sadece eğlence ihtiyacını doyurmaya yönelik kullanıldığında çocuğun bilgiyi keşfetme isteklerini ötelemekte ve zihinsel gelişimlerinin aksamasına neden olmaktadır.

Çocuklar için Ekran Kullanımı Nasıl Olmalıdır?

Ekran kullanım süresi televizyon, tablet ve bilgisayar vb. ekranı olan her türlü dijital aletin toplam kullanım süresini kapsamaktadır.

Bu sebeple;

• 3 yaşından küçük çocukların hiçbir şekilde ekran kullanımının olmaması gerekmektedir.
• 3 - 6 yaş arasında günde en fazla 20-30 dk.
• 6 - 9 yaş arasında günde en fazla 40-50 dk.
• 9 - 12 yaş arasında günde en fazla 60-70 dk. olmalıdır. Ekran kullanımı sürelerinde içeriklerin çocuğun yaşına uygun olmasına dikkat edilmelidir

Tüm Problemli Kullanım Örneklerinin Altında Yatan Temel Sebepler

Her insanın üç temel ihtiyacı vardır. Bu üç temel ihtiyaç karşılanmadığında problemli kullanımların önü açılmış olur. Bu ihtiyaçlar; enerjiyi boşaltma, görünür olma ve kendini ifade edebilme ve akranlarıyla sosyalleşmedir. Çocukların teknoloji kullanımını sağlıklı hâle getirmek için öncelikle ebeveynlerin çocukların ihtiyaçlarını karşılamaları gerekmektedir.

Gönül rahatlığıyla eğlenebilecekleri alanların artırılması en temel ihtiyaçları olan enerjilerinin boşalmasına yardımcı olacaktır. Çocuklar bazen evde kendi ihtiyaçlarını ifade edecek yolları bulmakta zorlanırlar. Bu sebeple ebeveynlerin de örnek olmak adına ekranla olan ilişkisini azaltması ve çocukların sadece fiziksel ihtiyaçlarına değil duygusal ihtiyaçlarına da cevap vermesi gerekmektedir. Sağlıklı bir benlik oluşumunun sağlanması için ebeveynlerin çocuklarına sık sık yapıcı geri bildirimler vermeleri önemlidir. Son olarak sosyal bir varlık olan insan, kendi yaşıtlarıyla deneyimler kazanmak, samimi ilişkiler geliştirmek, akranları tarafından anlaşılmak ister

Bilgisayar ve İnternet Teknolojisinin Barındırdığı Olası Risklere Karşı Neler Yapılabilir?

• Çocuğunuzla beraber, bilgisayar ve internet kullanımı ile ilgili makul kuralların olduğu bir liste hazırlayabilirsiniz. Bu listeyi her zaman görülebilecek bir yere asabilirsiniz.
• Eğer siz işteyken büyük ebeveyn ya da bakıcı çocuğunuzla ilgileniyorsa beraber koyduğunuz kurallarla ilgili onları da bilgilendirebilirsiniz.
• ONLINE / Çevrim içi / Sanal ortamdaki insanların kendilerini her zaman doğru tanıtmayabileceklerine yönelik bilgilendirme yapabilirsiniz.
• Çocuğunuza yasaklar koymak yerine izlediği bir içeriğin neden onun yaşına uygun olmadığını açıklayabilirsiniz. Sınırlandırmalarınızın süresi bittikten sonra eğlenceli kutu oyunlarına ya da sorumluluklara yönlendirebilirsiniz.
• Telefonunuz, tabletiniz ya da bilgisayarınıza zor erişilebilmeli, şifreli olmalı ve şifreyi sadece siz bilmelisiniz. *Dijital dünyadaki faydalı içerikleri beraber keşfedebilir, videolardaki bilimsel deneyleri evde birlikte yapabilirsiniz.
• Çocuğunuzun genel olarak koyduğunuz sınırlara uymadığını, beraber alınan ev içi kurallarını uygulamadığını düşünüyorsanız bu konuda destek alabilirsiniz.
• Çocuğunuzun teknolojik aletlerle daha az vakit harcamasını istiyorsanız, kendi ekran sürelerinizi (TV, akıllı telefon, bilgisayar vb.) gözden geçirmelisiniz.
• Çocuklarınıza her durumda sevginizi koşulsuz göstermelisiniz. Böylelikle teknolojik aletle ilgili kuralı hatırlattığınızda, çocuğunuz bu kuralı rahatlıkla kabul edecektir.
• Çocuklarınızla onların ihtiyacı olduğu oyunları beraber oynamalısınız. Gelişimlerini destekleyecek kutu oyunları ailecek vakit geçirmek için çok iyi fırsat olmasına rağmen, çocuklar bazen sadece arabalarıyla ya da bebeğiyle oynamak isteyebilir. Birlikte vakit geçirme zamanlarınızda çocuğunuzun istek ve ihtiyacını göz önüne almak gerekmektedir.
• Çocukların ilgi ve yeteneklerine uygun spor ya da sanat dallarına yönlendirebilir, devamlılığı konusunda destekleyebilirsiniz.
• Çocuğunuzun dijital dünyadaki ilgilerine de duyarlı olup sohbetler edebilirsiniz. Böylelikle çocuğunuz size karşı daha açık olabilir ve riskli durumlar varsa bunları önceden fark edebilmenizde size yardımcı olur.

Günümüz koşullarından dolayı ihtiyaç dahilinde ortaya çıkan dijital ebeveyn kavramı çocukların sağlıklı bir gelişim göstermeleri için çok önemli bir yere sahiptir. Çocuklarımızın hem teknolojinin olumlu yanlarından faydalanmaları hem de risklerinden korunmaları sizler sayesinde olacaktır.