Sinirli bir ergene nasýl davranmalý? Bir erkek çocuðun ergenliðe girdiði nasýl anlaþýlýr?

Deðerli anneler, babalar,

Ergenlik dönemi, insanýn hayatý boyunca risklere en açýk olduðu dönemdir. Ergen aslýnda neyin doðru neyin yanlýþ olduðunu bilir ancak çoðu zaman dürtüleri baskýn çýkar. Bu da, ergeni risklere açýk hale getirir. Özgürlük ve kurallar arasýna sýkýþýp kalan ergen aslýnda bilir ki, kurallar vardýr ve hayatýmýz için gereklidir. Ancak, içindeki ses artýk özgür olmasý gerektiðini söyler.

Kendi kararlarýný vermek ister. Ebeveyn ve ergen bu noktada ayrýlabilir ve süreç iyi yönetilemezse, evde çatýþmalar çýkabilir. Bu ayki bültenimizde bireyin geliþiminde son derece önemli bir yer tutan ergenlik döneminde ebeveyn olarak, ergenliðe giren çocuðumuza sýnýr koyarak da özgür hissedebileceklerini anlatan yazýmýzý sizlerle paylaþacaðýz.

Ergenlik dönemindeki bir bireyin beyni haz odaklýdýr ve hazza yönelik davranýþlarda artýþ olur. Gelecekteki kazanýmlarý düþünerek kontrollü hareket etmek yerine, þimdiki hazlara odaklanarak anýn keyfini çýkarmaya çalýþýr. Arkadaþlarýný kendine göre seçmek, gönlüne göre giyinmek, istediði zaman istediði yere gitmek, geç saatlerde eve dönmek ister. Bütün bunlar artýk onun büyüdüðünün de bir ifadesidir ayný zamanda. Özgürlük ve risk iliþkisi doðal olarak ebeveyn - ergen iliþkisinde ip çekme oyununa döner. Bu durum zaman zaman baþa çýkmasý zor gibi görünebilir.

Sýnýrlar Neden Çatýþmaya Sebep Olur?

Ergenler, kendi davranýþlarýnýn sorumluluklarýný kendileri almak ister. Fakat daha önce böyle bir tecrübeleri olmadýðý için sonuçlarý bazen iyi deðerlendirmekle birlikte bazen de deðerlendiremezler. O zaman da zarar görebilirler. Anne babalar bu kaygýlarýndan ötürü çocuklarýný korumaya, davranýþlarýný yönlendirmeye çalýþýr. Ergen, ebeveynin koyduðu sýnýrlarý özgürlüðüne karþý bir tehdit olarak algýlar ve çatýþmalar da genellikle bu nedenle ortaya çýkar.

Sýnýrlar ve Kurallarla ilgili Bilinmesi Gerekenler

Ebeveynlerin sýnýr ve kurallarý çocuklarýna hatýrlatmadan önce dikkat etmeleri gereken önemli hususlar var. Bunlar:

• Karþý gelmeleri, isyan etmeleri, doðalarý gereði geliþim dönemlerinin bir parçasýdýr, bunu bilin ve anlayýn. Ancak sizin de onlara bu yaþa kadar gelirken ki yýllarda nasýl model olduðunuzu hatýrlayýn. Düzeltmeniz, törpülenmeniz gereken sizin de çýkýþlarýnýz ve tepkileriniz varsa bunlarý görün, saðlýklý olana siz de geçin.
• Kural koyarken, ebeveyn olarak kendi kaygýlarýnýzýn ve endiþelerinizin ne kadar gerçekçi olduðunu sýk sýk kontrol edin. Kaygý bulaþýcýdýr ve güvende hissettirmez. Kendi kaygýlarýnýzýn sonucunda koyduðunuz kurallar, çocuðunuza mantýksýz gelebilir ve yüksek sesle karþý çýkarak kuralý reddedebilir veya protesto edebilir. Ergenlerin ruh hallerinin deðiþken olabileceðini, davranýþlarýnda buna baðlý deðiþebileceðinin farkýnda olarak, ses yükselmelerinde ya da sýnýr aþýmlarýnda sakin kalýn ve yeniden hatýrlatýn
• Arkadaþlarýyla daha fazla zaman geçirme isteklerine anlayýþlý olun. Arkadaþlarýyla beraber olmak istemesi, ergenlik dönemindeki baðýmsýzlaþma isteðinin göstergesi ve saðlýklý sosyal geliþimin bir parçasýdýr. Buna engel olmaya çalýþmak, çocuðunuzun sosyal geliþimini olumsuz etkileyecektir. Koyduðunuz kurallara uyduðu sürece bu isteðine karþý çýkmayýn. Çocuðunuzun arkadaþlarýný-hatta mümkünse arkadaþlarýnýn ailelerini tanýmaya çalýþýn. Aileler arasýndaki iletiþim çocuðunuz için güvenli bir arkadaþ çevre oluþturabilmek için önemli bir adým olacaktýr.
• Ona davranýþlarýnýzla örnek olmalýsýnýz. Örneðin bilgisayar, cep telefonu, internet kullanýmýnda zaman sýnýrý koyup sizler sýnýrsýz ve kontrolsüzce internette zaman harcýyorsanýz bu konuda koyduðunuz kural çalýþmaz! Ergenlerin ruh hallerinin deðiþken olabileceðini, davranýþlarýnda buna baðlý deðiþebileceðinin farkýnda olarak, ses yükselmelerinde ya da sýnýr aþýmlarýnda sakin kalýn ve yeniden hatýrlatýn.
• Ben her þeyi bilirim tavrýnda olmayýn. 'bence …. yapmalýsýn' yerine 'mesela …. olabilir mi?' diyebilmek önemlidir. Ondan farklý düþünüyorsak, 'kararýný verip sonuçlarýný yaþayacak olan sensin ancak bu konuda yaþadýðým kaygý ve sýkýntýmý seninle paylaþmak istiyorum, bu yüzden…. yapmanýn daha iyi olabileceðini düþünüyorum.' Þeklindeki ifadeler bizi dinlemesini saðlayacaktýr.
• Ergenlerin eve geliþ saatine ve diðer aile kurallarýna karar ve düþünceleri ile katkýda bulunmalarýna izin verin. Bu onlarýn kendi davranýþlarý için sorumluluk geliþtirmelerine fýrsat yaratacaktýr. Düzenli ve kurallarý olan bir çevre saðlamaya devam edin. Þikayet etmelerine raðmen ergenler yetiþkinlerin onlar için saðladýklarý emniyet ve güven duygusuna ihtiyaç duyarlar ve bu konuda anne babalarýna güvenirler.
• Özgürlüðün istenilen her þeyi yapmak olmadýðýný, özgür davranmanýn sorumluluðunu hangi yaþta olursak olalým almak gerektiðini ya da farkýndalýksýz özgür bir davranýþýn bedelinin neler olabileceði konusunda çocuðunuzla sohbet etmelisiniz. Örneðin; kendi bütçesini kendisi kontrol etmek isteyebilir. Hep birlikte ailenize uygun bir bütçe belirleyebilir ve her hafta bu parayý verebilirsiniz. Ancak bunu yaparken eðer harcamalarýný kontrol edemezse bunun bedelinin harçlýk alamamak ya da okula yürüyerek gitmek olduðunu bunu kabul ediyorsa bu süreci baþlatacaðýnýzý net konuþmalýsýnýz. Yani parasýný yönetme sorumluluðunu almayý deneyimleyebilir, yönetemediði durumun da sonucunu yaþar.

Ailenin Koyduðu Sýnýrlara ve Kurallara Uymayan Gence Nasýl Yaklaþmalýyýz?

Kazan - kaybet yerine, kazan - kazan iletiþimi kurmak (uzlaþmak): Çatýþma durumlarýnda çoðunlukla iki tarafa da iyi gelebilecek bir çözüm bulunabilir. Çözüm, taraflardan birinin isteklerini zorla kabul ettirmesinde deðildir. Gerçek bir uzlaþmada iki taraf da sorunun çözümüne katkýda bulunur. Bunun için iki tarafýn da gereksinimlerini anlamak, seçenekleri görebilmek, bunlarý deðerlendirmek gerekir. Çocuða, sorun çözme becerileri kazandýran bu yöntem, ayný zamanda özgüven ve iç disiplin demektir.

Gencin kiþiliðine deðil; davranýþýna odaklanmak: Bu davranýþý hep yapýyorsun algýsýný oluþturacak þekilde konuþmalar ve/veya davranýþlar yerine, Böyle yaptýðýn zaman... diye söze baþlanýp Bir dahaki sefere yeniden deneyebilirsin. diyerek konuþmayý bitirmek çocuða, deðiþtirilmesi gerekenin kendisi deðil, davranýþý olduðu mesajýný verecektir.

Gence seçimlerinin doðal sonuçlarýna katlanmasýný öðretmek

Her seçim bir sonuca katlanmayý göze almaktýr. Eðer anne-baba olarak, çocuðunuzun seçimlerinin güçlüklerini siz göðüslüyor, zarar görmesini engellemek için seçim yapmasýna fýrsat vermiyor veya seçiminde kararlýlýk göstermediði, sýk sýk yaptýðý seçimden vazgeçtiði durumlara göz yumuyorsanýz sorumluluk kazanmasýnýn ve iç denetimini geliþtirmesinin önünde bir engel oluþturuyorsunuz demektir. Gence yaptýðý seçimlerin olasý sonuçlarýný öðüt vererek açýklamak yerine kendisine sorup, sorumluluðunu alýp alamayacaðýný hatýrlatýn.

Kurallarýn net olmasýna ve keyfi þekilde deðiþtirilmemesine özen göstermek

Net olmayan, keyfi þekilde deðiþtirilen ve devamsýzlýk gösteren kurallarýn kalýcý olmasý çok zordur. Örneðin, "her akþam 22.30’da yatmak" bir kuralsa, bu kurala iki gece uyulup üçüncü gece önemli/geçerli bir nedenden dolayý daha geç yatýldýysa; bu demek deðildir ki dördüncü gece de geçerli bir neden olmaksýzýn benzer esneklik gösterilebilir. Þayet bu tür bir esneklik gösterilirse, çocuðunuz onu takip eden diðer gecelerde de ayný talepte bulunacaktýr. Ayrýca, açýk ve net bir þekilde konmuþ olan bir kural bilerek/bilmeyerek çiðnendiðinde veya sýnýr aþýldýðýnda, mutlaka çocuðunuza ölçülü bir tepki gösterin ya da daha önceden belirlediðiniz ne ise onu yapýn.

Dünyaya çocuðunuzun gözüyle bakýnýz. Onlarýn davranýþlarý genellikle dürtüseldir; istediklerini o anda elde etmek için yanlýþ davranýþlarda bulunabilirler. Amaçlarý, düþünerek sizin otoritenize karþý gelmek deðildir. Birey olma yolunda kimliklerini ararken gösterdikleri tepkiler, geliþimlerinin bir parçasý. Toplumda olduðu gibi ailede de herkes için kurallar vardýr. Ama bunlar yaþla birlikte esnetilebilir, deðiþebilir. Burada anahtar, çocuðunuzu, kendinizi tanýmak ve ona nasýl yaklaþacaðýnýza karar vermektir.

Ergenliðin yetiþkinliðin provasý olduðunu ve insan geliþim sürecinde en sancýlý dönem olduðunu lütfen aklýnýzda tutun. Ergenliðin doðasýnda isyan olduðunu bunun da doðal olduðunu bilin. Bu isyan ya da davranýþ ve duygulardaki iniþ çýkýþlar çok zorlayýcý oluyorsa, çocuðunuz çok depresif, içe kapalý, okul baþarýsý düþük, sizlerle iletiþimi çok kötü ise bir uzmandan hep birlikte destek almanýz gerekebilir. Ergene tanýnan özgürlük sýnýrsýz, o ne isterse ‘sen bilirsin’ demek deðildir. O henüz büyüme aþamasýnda, sýnýrlar ve hayýrlar tabii ki olacaktýr. Davranýþ sýnýrlarýný çizerken en önemli þeyin sizlerin model olmanýz gerektiði olduðunu hatýrlayýn. Çocuklar modelleyek öðrenir ve onlara olumlu modeller olmak anne babanýn en önemli sorumluluðudur.

Kaynakça
Jesper JUUL Çocuk Yetiþtirme Rehberi
Haluk YAVUZER Okul Çaðý Çocuðu
Prof. Dr. Emine Zinnur Kýlýç, 2009 Yeditepe Üniversitesi Hastanesi Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Anabilim Dalý Öðretim Üyesi ve Aile Terapisti
Psikolojik Danýþman Rukiye Karaköse, 2010 "Ailede Sorumluluk Eðitimi" Timaþ Yayýnlarý, Ýstanbul
Jesper Juul, 2008 “Çocuk Yetiþtirme Rehberi”-Alfa Yayýnlarý, Ýstanbul
Dr.George Orvin, 1997 “Ergenlik Çaðýndaki Çocuðunuzu Anlamanýn Yollarý” HYB Yayýnlarý, Ankara